Żywienie psa w okresie jesienno-zimowym

Okres jesienno-zimowy, a właściwie związana z tą porą niska temperatura otoczenia oraz krótszy cykl świetlny, są głównymi czynnikami, które u zwierząt stałocieplnych wpływają na zmianę tempa przemiany materii. Uruchamiane są mechanizmy kompensacyjne w postaci zwiększonego ukrwienia skóry, wzrasta tempo przemiany materii indukowanej pożywieniem oraz zwiększa się szybkość procesów metabolicznych składników odżywczych. Wyniki badań naukowych pokazały, że organizmy stałocieplne wykształciły w toku ewolucji szereg mechanizmów dostosowujących je do zmian pór roku. W czasie zimy, przy braku dostępu do pożywienia, większość zwierząt traci masę tkanki tłuszczowej oraz ogranicza efektywność przemian metabolicznych w tkance mięśniowej. Z kolei w okresie od lata do jesieni zwierzęta wchodzą w fazę anabolicznego gromadzenia tkanki tłuszczowej, objawiającą się wzrostem masy ciała ponad normę. Wydaje się, że tak zaprogramowany cykl pozwala zwierzętom wolno żyjącym przetrwać niekorzystny dla nich okres.

Zwiększone zapotrzebowanie energetyczne

Gatunki zamieszkujące obszary o skrajnych zmianach w dostępności pożywienia i trudnych warunkach środowiskowych, mogą uciekać się do sezonowej otyłości jako strategii przetrwania. Z drugiej strony zaprogramowanie zwierząt w taki cykl metaboliczny staje się przyczyną nadmiernego gromadzenia tkanki tłuszczowej u tych z nich, które przebywają w komfortowych warunkach przez cały rok. Badania behawioralne dokumentują wzrost zainteresowania pobieraniem pokarmu zarówno przez koty, jak i psy w okresie zimy. Przyczyną jest przede wszystkim skrócenie cyklu świetlnego, co skutkuje zmniejszoną produkcją melatoniny, a to z kolei uruchamia kompensacyjny mechanizm zależny od serotoniny oraz leptyny, którego efektem jest wzrost apetytu. Jeżeli dodamy do tego zmniejszoną intensywność wysiłku fizycznego, to w konsekwencji dochodzi do zwiększonego ryzyka powstania nadwagi i otyłości. Myśląc o zimie, szczególną uwagę skupiamy na niskich temperaturach, które mogą doskwierać psu w czasie spaceru. Tymczasem zwierzęta te zarówno pod względem anatomicznym – poprzez specyfikę okrywy włosowej – oraz fizjologicznym – poprzez zgromadzony nadmiar energii w postaci tkanki tłuszczowej – są przygotowane na przetrwanie w niskich temperaturach przez stosunkowo długi okres. Tempo przemiany materii ulega zwiększeniu i nadmiar wyprodukowanej energii zostaje przeznaczony na pokrycie strat związanych z termoregulacją. Sytuacja taka dotyczy zarówno niskich, jak i wysokich temperatur. Pies przebywający w bardzo ciepłych warunkach (np. w czasie upalnego lata) traci podobną ilość energii na utrzymanie stałej temperatury ciała, jak w przypadku krótkiego spaceru w czasie śnieżycy.

Kluczowe składniki diety

Dieta czworonoga w okresie zimowym powinna być – tak jak i podczas pozostałych pór roku – dostosowana do potrzeb organizmu. Zimą zwiększeniu ulega ilość przyswajalnych składników odżywczych, a ich rolą jest pokrycie wyższego zapotrzebowania na energię, witaminy czy wybrane substancje biologicznie czynne. Podstawowym warunkiem utrzymania prawidłowego stanu zdrowia psa w czasie zimy jest dostarczanie mu odpowiedniej porcji karmy, która pokryje jego zwiększone zapotrzebowanie na składniki energetyczne i odżywcze. Podwyższeniu może ulec ilość energii pochodzącej ze składników tłuszczowych. Jej nadmiar nie powinien jednak przekroczyć poziomu 10% w porównaniu do żywienia psów w okresie letnim. Cennymi składnikami, które powinno się włączyć do codziennej diety czworonogów w zimie (ze względu na ich sierść, która w tym czasie pełni również funkcję ochronną przed utratą ciepła), są wielonienasycone kwasy tłuszczowe z rodziny n-6, których źródłem są przede wszystkim oleje roślinne: z ogórecznika, z wiesiołka dziwnego czy lniany (chociaż nawet rzepakowy może być potraktowany jako cenne źródło tych kwasów).

Witaminowe wsparcie i antyoksydanty

Należy tylko pamiętać, żeby wraz ze zwiększoną ilością kwasów tłuszczowych z rodziny n-6, uzupełniać dietę także w składniki o charakterze przeciwutleniającym (witamina E, świeże warzywa). W czasie zimy dieta psa powinna być urozmaicona w składniki odżywcze, które pełnią funkcję energetyczną – w wyniku zwiększenia tempa przemiany materii, związanego z utrzymaniem stałej temperatury ciała, wzrasta również zapotrzebowanie energetyczne. Składnikami takimi są przede wszystkim tłuszcze, których jakość w bezpośredni sposób determinuje ich funkcję. Najprostszą, ale niepolecaną metodą jest zwiększenie ilości kwasów tłuszczowych nasyconych (tłuszcze zwierzęce). Bardziej wskazane jest wykorzystanie bardziej tłustego mięsa, mięsa wraz ze skórą (np. pierś kurczaka, ale ze skórą). Z punktu widzenia żywieniowego ważne są kwasy tłuszczowe nienasycone w postaci zarówno tłuszczów roślinnych (oleje roślinne), jak i tłuszczów rybich (tran, tłuste ryby wraz ze skórą). Ich rolą – oprócz dostarczania energii – jest utrzymanie prawidłowej funkcji skóry wraz z jej produktami (sierść, pazury), zwiększenie wchłaniania w przewodzie pokarmowym innych cennych składników diety, utrzymanie na niezmienionym poziomie markerów stanów zapalnych oraz wpływ na regenerację, wzrost tkanki mięśniowej i kostnej. Ilość energii może być zwiększana także poprzez wykorzystanie składników węglowodanowych. Opiekun zwierzęcia może także wpływać na inne funkcje organizmu poprzez odpowiedni dobór ich źródeł. Przykładowo zamiast ryżu, stosując płatki owsiane czy jęczmienne, dostarczamy oprócz łatwostrawnych węglowodanów włókno pokarmowe oraz składniki witaminowe. Zwiększając ilość energii w diecie, pamiętać trzeba także o jednoczesnym zwiększeniu ilości składników witaminowych, bezpośrednio zaangażowanych w przemiany energetyczne organizmu. Należą do nich witaminy z grupy rozpuszczalnych w wodzie: wit. B1, B2 i B6. Odgrywają one istotną rolę w katalizowaniu przemian energetycznych węglowodanów, białek i tłuszczów, kontrolując ilość energii odkładanej w postaci tkanki tłuszczowej. Ważne jest dostarczanie cały czas pełnowartościowej karmy, w której szczególną uwagę należy zwrócić na jakość zastosowanego białka – im jest ono mniej przetworzone, tym większa ilość aminokwasów zostanie wykorzystana na cele budulcowe. Dieta zawierająca dobrej jakości białko wraz z wielonienasyconymi kwasami tłuszczowymi, stosowana w okresie zimowym, wpłynie na regenerację okrywy włosowej w porze wiosennej.

Zapobieganie nadwadze i otyłości u psów

Zimą należy także zwrócić uwagę na strawność składników odżywczych – im jest ona wyższa, tym większa ich ilość zostanie wchłonięta i wykorzystana na cele metaboliczne. Warto również pamiętać, że to obróbka termiczna w największym stopniu wpływa na straty wartości odżywczych. Stosując komercyjne diety gotowe, należy wybierać te, które zawierają dużą ilość surowców pochodzenia mięsnego oraz dodatki olejów roślinnych. Zima to także okres, w którym możemy skutecznie przeprowadzić kurację redukującą masę ciała psa z nadwagą czy otyłością. Bazując na mechanizmie zwiększania tempa przemiany materii (w wyniku konieczności utrzymania stałej temperatury ciała), ilość energii pochodzącej z diety może pozostać na stałym poziomie. W takiej sytuacji organizm czworonoga będzie zmuszony do wykorzystania zapasów własnych, w tym z tkanki tłuszczowej. Aby efekt był jeszcze lepszy, należy konsekwentnie unikać podawania psu dodatkowych porcji przysmaków oraz nie zmniejszać natężenia wysiłku fizycznego w postaci spacerów czy zabaw na śniegu. Stosowanie się do tych zaleceń przez dłuższy czas uruchomi mechanizmy adaptacyjne, a organizm skoncentruje się na katabolizmie tkanki tłuszczowej.

Dbanie o nawodnienie psa w chłodne dni

W okresie zimowym ważnym zagadnieniem, szczególnie dla psów żyjących w ciepłych pomieszczeniach o niskiej wilgotności, jest dbałość o zapewnienie stałego dostępu do wody pitnej – zarówno w celu utrzymania stałego bilansu wodnoelektrolitowego, jak i zapewnienia warunków do nasilonych w tym czasie procesów katabolicznych. Przemiany białek i tłuszczy efektywnie przebiegają tylko w odpowiednich warunkach nawodnienia komórek. Podsumowując, traktujmy psa zimą tak jak o każdej innej porze roku, dbajmy o stałą dawkę aktywności fizycznej. Nie podawajmy mu większej ilości pokarmu – mimo, że teoretycznie jest to fizjologicznie uwarunkowane – zwierzę większość dnia przebywa w komfortowych warunkach, więc wzrost tempa przemiany materii nie powinien być zbyt duży.